In deze LIAS werkgroep wordt nagegaan wat de uitgangspunten voor een evenwichtige en sociaal rechtvaardige pensioenhervorming kunnen zijn. Daarbij is het zaak om in eerste instantie uit te klaren waar een pensioensysteem voor moet dienen, en hoe dat op een sociaal rechtvaardige en solidaire manier gerealiseerd kan worden, waarbij de solidariteit zowel tussen als binnen de generaties moet bestaan. Hoe moet worden omgegaan met onzekerheden omtrent de levensverwachting en de loopbaanduur en op welke manier zijn actuariële correcties toe te passen bij de bepaling van het pensioenbedrag? Hoe kan een pensioensysteem op een inzichtelijke manier de verhouding tussen de hoogte van de pensioenen en de collectieve lengte van de gemiddelde loopbaan inzichtelijk maken en zo bijdragen tot een draagvlak voor het gevoerde beleid? Welke rol speelt het sociaal overleg in de pensioendiscussie, en waarom vindt een hervorming zo weinig steun bij de bevolking?

De werkgroep zal zich in het bijzonder op discussies bij volgende uitgangspunten concentreren:

• Langer werken is noodzakelijk indien men een daling van de levenstandaard wil vermijden (bij gepensioneerden of bij de actieve bevolking). Flexibele uittredingsmogelijkheden, vertrekkend van een vastgelegde duur van de loopbaan, zijn daarbij te verkiezen boven een wettelijke pensioenleeftijd.
• Het pensioensysteem streeft een evenwicht na tussen verzekering (of ‘uitkeringen op basis van bijdragen’) en armoedebestrijding.
• De toekomstige pensioenuitgaven moeten budgettair houdbaar zijn. Die houdbaarheid moet gerealiseerd worden op een intergenerationeel rechtvaardige wijze. Hierbij moet gestreefd worden naar een geloofwaardig sociaal contract, dat het vertrouwen bij de jongeren (noodzakelijk voor een repartitiesysteem) herstelt.
• Het huidige pensioensysteem is opgezet in een periode waar de samenlevingsvormen zeer verschillend waren. De huidige behandeling van de gezinsdimensie in dat systeem is verouderd.
•  Risicospreiding vraagt om een evenwicht tussen repartitie en kapitalisatie.
• We moeten nadenken over ‘arbeidsvormneutrale’ pensioenen, een concept dat in Nederland al ingang vond. We gaan er daarbij vanuit dat verschillen slechts te rechtvaardigen zijn op basis van objectieve verschillen in de sociale en economische omstandigheden van de verschillende pensioengerechtigden, en moeten de verschillende stelsels (werknemers-, zelfstandigen- en ambtenarenstelsel) opnieuw bekeken worden.

Over dergelijke principes van een pensioenhervorming moet grondig nagedacht worden. De Leuvense werkgroep wil een discussietekst over deze uitgangspunten in het najaar van 2023 voorleggen aan internationale collega’s.

LIAS-werkgroepen doorlopen doorgaans vier fasen:

1. Een interdisciplinaire werkgroep van Leuvense wetenschappers identificeert de cruciale vragen voor de problematiek en doet suggesties voor mogelijke antwoorden. Vervolgens worden de internationale fellows geselecteerd en uitgenodigd voor een projectperiode in Leuven. (September 2022 – Oktober 2023)
2. Tijdens het verblijf van de internationale LIAS-fellows wordt er intensief samengewerkt rond de thematiek. Fellows hebben een kantoor in het Hollands College, waar ook de werkseminaries plaatsvinden. In die werkseminaries wordt de discussienota’s kritisch tegen het licht gehouden en worden internationale ervaringen en inzichten besproken. Van de aanwezigheid van fellows wordt ook gebruik gemaakt om de problematiek voor een breder publiek uiteen te zetten in lezingen en publieke paneldiscussie. Ook vinden de internationale specialisten dankzij LIAS hun weg naar de departementen en faculteiten van de KU Leuven waar ze kunnen samenwerken met collega’s binnen hun eigen onderzoeksdicipline. (November-December 2023)
3. Na de doorkomst van de fellows verwerkt de Leuvense werkgroep de internationale inzichten in een visietekst die de specifiek de Belgische context bespreekt en concrete beleidsadviezen bevat. Deze tekst wordt met maatschappelijke stakeholders besproken die hun ervaringen van op het terrein kunnen delen. Met internationale fellows wordt verder gewerkt aan een wetenschappelijke output die enerzijds bestaat uit een gezamenlijke bijdrage voor een internationaal symposium, en anderzijds uit een wetenschappelijk overzichtsartikel. (Januari 2024 – XXXX)
4. De Leuvense werkgroep verwerkt de commentaren van de stakeholders in een visietekst die op een publiek event wordt gepresenteerd. (Najaar 2024)